Polska ma coraz mniej czasu na odrzucenie poprawek do Międzynarodowych Przepisów Zdrowotnych lub zgłoszenie zastrzeżeń

Adobe Stock

• Zbliża się termin, w którym Polska może odrzucić bądź zgłosić zastrzeżenia do poprawek przyjętych do Międzynarodowych Przepisów Zdrowotnych na 77 sesji Światowego Zgromadzenia Zdrowia. Czas na to jest do 19 lipca.

• Poprawki przyjęte do Międzynarodowych Przepisów Zdrowotnych w czerwcu 2024 roku, pomimo rezygnacji ze znacznej części najbardziej kontrowersyjnych propozycji zmian pojawiających się na wcześniejszych etapach prac, nadal budzą istotne zastrzeżenia.

• Obiekcje koncentrują się wokół dodania nowego niejasno zdefiniowanego stanu alarmowego (czyli stanu zagrożenia pandemicznego) czy wprowadzenia przepisów, na mocy których państwa członkowskie zobowiązane są do współpracy w zakresie zwalczania niezdefiniowanych „informacji wprowadzających w błąd” oraz „dezinformacji”.

• Jeżeli do 19 lipca przedstawiciele naszego rządu nie zgłoszą żadnych zastrzeżeń bądź nie odrzucą tych poprawek w całości, staną się one wiążące dla naszego kraju począwszy od 19 września 2025 roku.

Międzynarodowe Przepisy Zdrowotne (International Health Regulations - IHRs lub MPZ) to regulacja Światowej Organizacji Zdrowia, przyjęta w oparciu o art. 19 i art. 21 Konstytucji WHO z 1946 roku. Podstawowym celem MPZ jest zapobieganie, ochrona, kontrola i zapewnienie reakcji w zakresie zdrowia publicznego na międzynarodowe rozprzestrzenianie się chorób w sposób współmierny i ograniczony do zagrożeń dla zdrowia publicznego, przy jednoczesnym uwzględnieniu potrzeby ochrony międzynarodowego handlu i transportu.

W czerwcu 2024 roku Światowe Zgromadzenie Zdrowia, czyli najwyższy organ WHO, po ponad dwóch lat prac, zdecydowało się ostatecznie zaakceptować szeroki zakres poprawek do Międzynarodowych Przepisów Zdrowotnych. Nowelizacja tej regulacji była efektem doświadczeń z okresu pandemii COVID-19, kiedy to okazało się, iż ówczesne przepisy i inne unormowania dotyczące zwalczania rozprzestrzeniania się chorób zakaźnych w skali globalnej są niedostosowane do aktualnych zagrożeń i potrzeb w tym obszarze.

Prace prowadzone nad poprawkami do Międzynarodowych Przepisów Zdrowotnych od samego początku spotkały się z szeroką krytyką. Politycy, dziennikarze jak i przedstawiciele szeroko rozumianego społeczeństwa obywatelskiego zarzucali WHO podejmowanie wysiłków zmierzających do przejmowania kompetencji suwerennych państw członkowskich tej organizacji, możliwości ograniczenia wolności słowa pod pozorem walki z dezinformacją czy nietransparentnego sposobu prowadzenia prac nad nowym tekstem przedmiotowej regulacji WHO.

W ostatecznej wersji poprawek do Międzynarodowych Przepisów Zdrowotnych, przyjętych na 77 sesji Światowego Zgromadzenia Zdrowia 1 czerwca 2024 roku, zrezygnowano z większości pojawiających się w wcześniejszych projektach kontrowersyjnych propozycji. Pomimo to, część zmian wprowadzonych do przedmiotowej regulacji nadal budzi istotne zastrzeżenia. Przykładem są nowe przepisy dotyczące dodania nowego, zbyt szeroko ujętego i niejasnego stanu alarmowego, czyli stanu zagrożenia pandemicznego (pandemic emergency) czy wprowadzenie do MPZ postanowień, na mocy których państwa członkowskie zobowiązane są do współpracy w zakresie zwalczania niezdefiniowanych „informacji wprowadzających w błąd” oraz „dezinformacji”. Liczne zastrzeżenia budzi również ustanowienie Koordynacyjnego Mechanizmu Finansowego, a więc specjalnego funduszu antypandemicznego, co wynika z braku ścisłego określenia celów tej struktury, a także niebezpieczeństwa związanego z możliwością wykorzystania jej jako środka finansowego nacisku.

W kontekście zakończenia prac nad rewizją Międzynarodowych Przepisów Zdrowotnych warto przypomnieć ogólne zasady, jak i konkretne terminy dotyczące związania się postanowieniami tej regulacji (a właściwie poprawkami do niej) przez państwa członkowskie Światowej Organizacji Zdrowia, co odnosi się również do Rzeczypospolitej Polskiej. Międzynarodowe Przepisy Zdrowotne nie są bowiem umową międzynarodową, a regulacjami WHO, a więc specyficznym dla tej organizacji instrumentem prawa międzynarodowego, przyjmowanym w oparciu o art. 21 Konstytucji Światowej Organizacji Zdrowia z 1946 roku. Międzynarodowe Przepisy Zdrowotne (a także wszelkie dalsze poprawki przyjmowane do tej regulacji) nie wymagają zatem zastosowania procedur ratyfikacyjnych, określonych w ustawach zasadniczych państw członkowskich WHO. W tym przypadku zastosowanie znajdą bowiem odpowiednie przepisy Konstytucji Światowej Organizacji Zdrowia, jak i stosowne postanowienia Międzynarodowych Przepisów Zdrowotnych.

Zgodnie z art. 22 Konstytucji Światowej Organizacji Zdrowia, przepisy WHO zaczynają obowiązywać wszystkie państwa członkowskie po należytym zawiadomieniu o ich przyjęciu przez Światowe Zgromadzenie Zdrowia, z wyjątkiem tych państw członkowskich, które poinformują Dyrektora Generalnego o odrzuceniu owych przepisów lub o zastrzeżeniach co do nich w terminie podanym w zawiadomieniu. Tak więc, na mocy przywołanego art. 22 Konstytucji WHO, państwa członkowskie nie muszą podejmować żadnych czynności, by związać się przepisami przyjętymi przez Światowe Zgromadzenie Zdrowia. Jeśli jednak poinformują w odpowiednim terminie Dyrektora Generalnego o odrzuceniu bądź zgłoszeniu zastrzeżeń do przyjętych przez Zgromadzenie przepisów, nie staną się one wiążące względem tych państw (klauzula opt-out).

Rozwinięciem art. 21 oraz art. 22 Konstytucji WHO jest przyjęty 3 lata temu art. 59 ust. 1bis Międzynarodowych Przepisów Zdrowotnych, zgodnie z którym państwa członkowskie mogą odrzucić bądź zgłosić zastrzeżenia do poprawek do przedmiotowej regulacji WHO w terminie 10 miesięcy, licząc od dnia przekazania przez Dyrektora Generalnego WHO notyfikacji, czyli oficjalnego dokumentu, w którym Dyrektor informuje państwa członkowskie o przyjęciu zmian w MPZ.

W październiku 2024 r. Instytutowi Ordo Iuris, w trybie przepisów o dostępie do informacji publicznej, udało się pozyskać od Ministerstwa Zdrowia dokument notyfikacyjny Dyrektora Generalnego WHO z 19 września 2024 roku, w którym ten ostatni oficjalnie informuje państwa członkowskie o przyjęciu poprawek do MPZ. W dokumencie tym wskazano, iż zdecydowana większość państw członkowskich WHO (w tym m.in. Polska) będzie mogła odrzucić bądź zgłosić zastrzeżenia do najnowszych poprawek przyjętych do Międzynarodowych Przepisów w terminie do 19 lipca 2025 roku. Wszelkie zastrzeżenia bądź obiekcje zgłoszone po tej dacie nie wywołają jakichkolwiek skutków prawnych. W przypadku braku odrzucenia bądź zgłoszenia zastrzeżeń do komentowanej nowelizacji MPZ, poprawki te wejdą w życie i staną się wiążące dla zdecydowanej większości państw członkowskich WHO (w tym także dla Polski) w dniu 19 września 2025 roku.

– W toku prac nad Międzynarodowymi Przepisami Zdrowotnymi udało się wyeliminować zdecydowaną większość budzących największe kontrowersje propozycje poprawek. Przykładem tego mogą być pojawiające się w poprzednich projektach tej regulacji pomysły, na mocy których rekomendacje WHO mogłyby z czasem nabrać wiążącego charakteru, czy propozycje postanowień, w efekcie których rola państw członkowskich WHO w procesie wprowadzania stanu zagrożenia zdrowia publicznego o znaczeniu międzynarodowym zostałaby mocno ograniczona. Jakkolwiek większość z tych propozycji nie pojawiła się w finalnej wersji Międzynarodowych Przepisów Zdrowotnych, przyjętych w czerwcu poprzedniego roku na 77 sesji Światowego Zgromadzenia Zdrowia, to nadal duża część znowelizowanych MPZ budzi istotne zastrzeżenia. Przykładem mogą być przywoływane w tej publikacji nowe postanowienia dotyczące „stanu zagrożenia pandemicznego” czy Koordynacyjnego Mechanizmu Finansowego. Dlatego też Instytut w swojej publikacji z lipca poprzedniego roku ocenił ostatnią rewizję MPZ negatywnie. Polska ma czas na odrzucenie poprawek przyjętych do Międzynarodowych Przepisów Zdrowotnych w terminie do 19 lipca 2025 roku. Jeżeli w tym okresie przedstawiciele naszego rządu nie zgłoszą żadnych zastrzeżeń bądź nie odrzucą tych poprawek w całości, staną się one wiążące dla Polski począwszy od 19 września 2025 roku – komentuje Patryk Ignaszczak z Centrum Prawa Międzynarodowego Ordo Iuris.